دستگاه شور از دستگاه های هفتگانه موسیقی سنتی ایرانی‎‎‎

امتیاز 4.67 ( 3 رای )

موسیقی سنتی ایران یکی از بهترین موسیقی ها و آوازهایی است که می تواند توجه هر گوش زیباپسندی، چه ایرانی و چه خارجی را به سمت خود جذب نمایدو موسیقی سنتی ایران سرشار از احساس و شور است، از دل بر می آید و لاجرم بر دل می نشیند. با اینکه سالها از پیدایش این سبک موسیقی می گذرد اما هنوز هم طرفداران بسیاری دارد که به این سبک عشق می ورزند.

موسیقی سنتی ایران شامل هفت دستگاه است، که یکی از این دستگاهها “شور” نام دارد. دستگاه شور را مادر آوازهای موسیقی ایرانی می دانند زیرا ملودی هی متنوعی از مناطق مختلف ایران را شامل می شود. این دستگاه، معمول ترین دستگاه موسیقی ایرانی و بزرگترین دستگاه است. دستگاه شور دارای آواز ها و الحانی مانند آواز‌های های ابوعطا، بیات ترک، افشاری و دشتی است که هرکدام به تنهایی استقلال دارند. شاید جالب باشد که بدانید، آوازهایی که خواننده های آموزش ندیده در قومیت های مختلف می خوانند، در دستگاه شور است.

آوازهای شور در هر زمانی و در هر مکانی می توانند اجرا شوند و احساس آرامش را به شنونده منتقل کنند. آوازهای این دستگاه نه جزء آوازهای غمگین هستند و نه جزء آواز های نشاط آور و شنیدن آنها در هر زمانی می تواند حس خوبی را در شنونده ایجاد نماید.

تاریخچه دستگاه شور

در نواحی مختلف ایران، فواصل شور قابل مشاهده بوده و از رواج و اهمیت ویژه ای برخوردار است. شور به لحاظ فواصل، با مقام حسینی مطابقت داشته و در محور فرعی دانگ دوم با مقام جان فزا تطبیق و مشابهت دارد. به عقیده ی فرهاد فخرالدینی، شور ریشه ی عبری داشته و به معنای آواز و سرود است و به قول عباس اقبال آشتیانی، معرب واژه ی “شیر” است.

در مقایسه ای ظاهری، شور با گام مینور غربی قابل مقایسه است که البته برخلاف وجود فواصل سی بمل و می بمل و فا در مقایسه با سل، موسیقی ایرانی تابع تغییرات مدال بوده و ابدا از تنالیته ی واحد گام غربی پیروی نمی کند. شور را شاید بتوان با دوگاه(دوکاه) عرب منطبق دانست. در واقع دوگاه که همان جایگاه دوم انگشت گذاری بر روی وتر یا سیم است، اساس تشکیل گام شور می باشد. گوشه ی دوگاه در آواز بیات ترک شاید نمونه ی خوبی برای این نظر باشد.

در سنت عملی نوازندگی و خوانندگی، نت چهارم دانگ یا تتراکورد اول(do) شروع شور دیگری در مبدا do است که خود ایست موقتی است برای گوشه هایی نظیر دوبیتی، قجر و فرود.

نحوه ساختن یک گام شور

اگر درجه چهارم گام ماهور را ربع پرده افزایش دهیم به شور تبدیل می‌شود. تنیک گام شور حاصل، درجه سوم ماهور است. بعنوان مثال اگر گام ماهور دو را داشته باشیم: (از چپ به راست خوانده شود)
سی   لا   سل   فا   می‌   ر  دو
درجه‌ی سوم آن می‌شود نت می، پس نت “می‌”  می‌شود نت تنیک (اولین نت) شور (شور می)، و درجه چهارم که فا است را ربع پرده زیاد می‌کنیم (فا سری) به این ترتیب گام شور”می” ساخته می‌شود: (از چپ به راست خوانده شود)
ر  دو   سی   لا   سل   فاسری   می‌

نحوه‌ی پیدا کردن سلاح کلید یک گام شور (سرکلید)

از اسم گام یک دوم نیم بزرگ بالا رفته، می‌رسیم به آخرین نت سرکلید، سپس سرکلید را طبق توالی بمل‌ها (اگر آخرین نت کرن است) و دیز‌ها (اگر آخرین نت سری است) کامل می‌کنیم.

مثال: می‌خواهیم سلاح کلید شوردو را پیدا کنیم:

  • از اسم گام (نت دو) یک دوم نیم بزرگ بالا رفته، می‌شود: ر کرن
  • سپس توالی بمل‌ها را تا رکرن کامل می‌کنیم، می‌شود: (از چپ به راست خوانده شود)
رکرن  لابمل  می‌بمل   سی بمل
مثال: می‌خواهیم سلاح کلید شور دودیز را پیدا کنیم:
  • از اسم گام (نت دودیز) یک دوم نیم بزرگ بالا رفته می‌شود: رسری
  • سپس توالی دیز‌ها را تا رسری کامل می‌کنیم می‌شود: (از چپ به راست خوانده شود)
رسری   سل دیز  دودیز  فادیز

ویژگی های گام شور

  • دارای گام مخصوصی است که به گام‌های ماژور و مینور شباهتی ندارد.
  • فواصل گام شور به ترتیب عبارت است از:
    دو دوم نیم بزرگ، دو دوم بزرگ، یک دوم کوچک، یک دوم کوچک، دو دوم بزرگ.
  • دانگ‌های گام شور مساوی نیستند، زیرا دانگ اول دارای دو دوم نیم بزرگ و یک دوم بزرگ است و دانگ دوم از یک دوم کوچک و دو دوم بزرگ تشکیل می‌شود.
  • گام شور پایین رونده است، زیرا در حالت صعود، محسوس ندارد.

نام گوشه‌ های مهم دستگاه شور

درآمدها، کرشمه، رهاب، نغمه، حزین، سلمک، خارا، قجر، رضوی، شهناز، قرچه، حسینی، مثنوی

گوشه‌های مهم دستگاه شور به ترتیبی که در ردیف نواخته می‌شوند،‌ عبارتند از:

  • درآمد: نت شاهد و نت ایست درجه اول گام (تنیک) است. درآمد‌های اجرا شده در این دستگاه همگی در دانگ اول هستند.
  • شهناز: نت شاهد درجه‌ی چهارم است و در گوشه شهناز درجه پنجم ربع پرده کاهش پیدا می‌کند. نت ایست هم همان نت تنیک است.
  • قرچه: نت شاهد درجه ششم و نت ایست درجه چهارم است.
  • رضوی: نت شاهد درجه هفتم و نت ایست درجه چهارم است.
  • حسینی: گوشه‌ای است که با آن شور اوج می‌گیرد (گوشه حسینی را اوج شور می‌نامند). شاهد آن درجه هشتم است و نت ایست درجه چهارم و درجه دوم هم ربع پرده کاهش پیدا می‌کند.

آوازهای رایج دستگاه شور

آواز ابوعطا

آواز ابوعطا تاکید روی درجه چهارم شور دارد.
حس و حال آواز ابوعطا: حال و هوای غمگینی دارد.
آواز ابوعطا نوعی خواهش و تمنا از معشوق است و به نوعی گدائی عشق است.
در عین حال سیار لطیف و ظریف است.

گوشه‌های مهم آواز ابوعطا: حجاز (از مهم‌ترین گوشه آواز ابوعطا است)، درآمدها، سیخی، گبری، شونی، خسرو و شیرین، چهارباغ

آواز بیات ترک

آواز بیات ترک تاکید روی درجه سوم شور دارد.
حس و حال آواز بیات ترک: ملودی‌های عرفانی و درویشی بیشتر در این آواز خوانده می‌شوند.
در بیات ترک کمتر حزن و اندوه دیده می‌شود و بیشتر حالت خبری دارد.
در این آواز خواننده برای معشوق از شرایط خود می‌گوید.
اذان مرحوم موذن زاده اردبیلی نیز در گوشه روح الارواح بیات ترک اجرا شده است.

گوشه‌های مهم آواز بیات ترک: درآمدها، فیلی، شکسته، جامه دران، روح الارواح، شهابی، قطار، مثنوی

آواز افشاری

آواز افشاری که در کلاس آموزش خوانندگی تدریس میشود تاکید روی درجه چهارم شور دارد و نت درجه پنجم هم متغیر است.
حس و حال آواز افشاری: آوازی ناراحت‌کننده و دردناک است که از درد و اندوه درونى سخن می‌گوید و آواز مناجات و راز و نیاز با خداوند است.

گوشه‌های مهم آواز افشاری: درآمد‌ها، جامه دران، حزین، عراق، رهاب، قرایی، رهاوی، صدری

آواز دشتی

آواز دشتی تاکید روی درجه پنجم شور دارد؛ که همین درجه پنجم هم گاه متغیر می‌شود.
غمی که در این آواز وجود دارد قادر است اشک هر کسی را دربیاورد!
دشتی علاوه بر کاربردش در مراسم عزاداری، در موسیقی درمانی هم استفاده می‌شود.
خیلی از روانشناس‌ها از این نوع موسیقی استفاده می‌کنند تا بیمار مورد نظر به راحتی احساساتش را بیرون بریزد و خودش را تخلیه کند.
آواز دشتی بسیار شبیه آهنگ‌های منطقه گیلان است.

گوشه‌های مهم آواز دشتی: درآمدها، بیات راجع، عشاق، سارنج، حاجیانی، چوپانی، گیلکی، دشتستانی، مثنوی، دیلمان

دستگاه های موسیقی ایرانی
2000 بازدید

 برچسب ها: