شناخت انواع سازهای کوبه ای

موسیقی همواره راهی برای آرامش روحی بشر بوده است. به گونه ای که شما در هر شرایطی، در ناراحتی و غم، در بیکاری و پرکاری و …، میتوانید به آن پناه ببرید و به آرامش دست یابید.

اگر مسلط به نواختن سازی باشید، می توانید برای لحظاتی خود را از این دنیا و دغدغه هایش رها نموده و در دنیای خیال و آرزو قدم بردارید. یکی از سازهایی که طرفداران بسیاری دارد، سازهای کوبه ای هستند. این سازها شامل: ساز دف, ساز دایره, ساز تنبک,ساز ضرب, ساز تیمبال, ساز طبل, ساز دامارو, ساز دمام, ساز مثلث, ساز ماراکاس, ساز سنج, ساز زنبورک, ساز تومبا, ساز طبلا, ساز دهل, ساز تمپو, ساز کاخون, ساز کوزه,ساز اودو, ساز هنگ درام می باشند که در ادامه تمامی این سازها را بریا شما معرفی خواهیم نمود.

ساز کوبه ای چیست؟

به طور کلی ساز کوبه ای به سازهایی گفته می‌شود که با استفاده از ضربه، سایش، حرکت دست و… به صدا درمی‌آیند. خیلی انتظار ساخت ملودی از این سازها نمی‌رود و بیشتر برای ریتم مورد استفاده قرار می‌گیرند. برخی از انواع سازهای ضربی به کوک نیاز دارند و برخی از آن‌ها هم از دردسرهای کوک رها هستند. گفته می‌شود که این نوع سازها از قدیمی‌ترین انواع ساز در طول تاریخ بشریت است. عمری معادل چند هزار سال. حتی از طرف دیگر زندگی ما انسان‌ها علاوه بر اکسیژن و آب وابسته به ریتم است. این تولید ریتم در فطرت همان بشر اولیه نیز وجود داشته و تا الآن ادامه دارد.

معرفی انواع سازهای کوبه ای

ساز دف

ساز دف از قدیمی‌ترین، شناخته شده‌ترین و بهترین سازهای کوبه ای ایرانی است که در موسیقی سنتی ایرانی جایگاه ویژه‌ای دارد. این ساز از یک حلقه چوبی ساخته شده که بر روی آن پوست نازکی کشیده شده و داخل آن به‌صورت دوار حدود ۴۰ حلقه فلزی تعبیه شده است. هنگام نواختن دف، این حلقه‌های فلزی با صدای زنگ وار خود، زنگ بهتری به نوای ساز می‌دهند. دف شباهت زیادی به دایره دارد اما از آن بزرگ‌تر بوده و صدای بم‌تری دارد.
همچنین بر روی دف فرو رفتگی موجود است که نوازنده انگشت شست خود را روی آن قرار داده و به نواختن ساز می‌پردازد. ساز دف توسط انگشتان دست نواخته می‌شود. پوستی که در این ساز به کار رفته می‌تواند پوست طبیعی و یا مصنوعی باشد. البته این روزها با توجه به گرایش‌های معطوف به حفظ محیط زیست، توجه به پوست‌های مصنوعی بیشتر شده و همچنین به نظر می‌رسد که کیفیت و ماندگاری آن‌ها نسبت به پوست‌های طبیعی بهتر و بیشتر باشد.

ساز دایره

دایره، یکی از سازهای کوبه‌ای ایرانی است. این ساز، شبیه دف است و تفاوت این دو در آن است که دف، معمولاً دارای زنجیرهای کوچکی است که به دیواره چوبین آن نصب شده، همچنین دایره از دف کوچک‌تر است. این خصوصیات صدای این دو را متفاوت می‌کند. هنگام خرید ساز دف یا دایره به این نکات بسیار توجه کنید تا اشتباهی خرید نکنید.

ساز تنبک

تمبک یک ساز کوبه‌ای است که به آن ضرب هم می‌گویند. این ساز از اجزایی با نام‌های دهانه‌ی بزرگ، تنه، دهانه‌ی کوچک، نفیر و پوست تشکیل شده است. در ساخت این ساز از چوب درخت گردو، افرا یا توت استفاده می‌کنند. تمبک‌ها را در اندازه‌های مختلف می‌سازند.
معمولا اندازه‌ی تمبکی که در ارکستر به کار می‌رود بزرگتر و تمبک‌های مورد استفاده در تک نوازی‌ها کوچک‌تر است. پوست تمبک در تک نوازی به علت حجم کوچک‌تر آن نازک‌تراست و برای ارکستر از پوست ضخیم‌تر، کهنه و عمل آمده‌ی بز یا میش استفاده می‌شود که باید در تمام نقاطش دارای قطر یکسان باشد. پوست تمبک را با چسب یا سریش بر روی لبه‌ی بیرونی دهانه‌ی بزرگ می‌چسبانند.

ساز تیمبال

اگر چه میتوان ریشه ای این ساز را به نسل تیمپانی های اروپا بستگی دارد ،اما در واقع تیمبال ها دو ساز کوبه ای فلزی از آن کوبا هستند.تیمبال ها صدایی شفاف و بریده تولید می کنند که می توان آنهارا در تکنوازی های تیتو پونت(tito puenete)بزرگترین مجری لاتین ،موسیقی دان و رهبر ارکستر جستجو کرد.در بیشتر موارد تیتو به همان اندازه ای که در نواختن کنگا در غرب محبوبیت داشت، در نواختن تیمبالها نیز جایگاه ویژه ای پیدا کرد. امروزه می توان تیمبال ها را در بیشتر سبک های موسیقی، خواه جاز، فانک و یا پاپ یافت.

ساز طبل

طبل نوعی ساز موسیقی از دسته سازهای کوبه‌ای است. طبل تشکیل شده از حداقل یک پوسته، به نام پوسته طبل، که به منظور ایجاد صدا بر روی بدنه آن کشیده شده‌است. طبل یکی از قدیمی‌ترین و پرکاربردترین سازهای دنیا به‌شمار می‌رود، و طرح اولیه آن طی صدها سال بدون هیچ تغییری ثابت مانده‌است.

ساز دامارو

ساز دامارو از دو کاسه سر انسان ساخته می شود و نکته ی عجیب تر از تمام آن که بنابر متون مذهبی افراد این منطقه یعنی تبت ، ترجیح بر این است تا در تولید این ساز از جمجمه سر یک پسر شانزده ساله و یک دختر دوازده ساله استفاده می گردد.

پوست کشیده شده روی این جمجمه ها، پوست حیوانی میمون هست و دو کاسه سر از بخش فوقانی به یکدیگر وصل می شوند.

برای چسباندن بخش های گوناگون دامارو نیز از شیره درختان و خون آدم استفاده می شود. هر بخش از پوست بدن میمون توسط ۱۶ سوراخ به وسیله موی انسان روی جمجمه ها محکم می شود و تعدادی گلوله که از استخوان های پرنده های آبی ایجاد شده است توسط ریسمانهایی به مرکز دامارو متصل می گردد .
این موضوع یک امر بدیهی است اخیرا کمتر چنین سازی از کاسه سر انسان ساخته می گردد و انواع جنس چوبی آن جایگزین طرح های قدیمی شده است. روی هرکدام از کاسه ها یک سری نقاشی های مذهبی نیز کشیده شده است. این ساز اکثرا در مراسم مذهبی افرادی که در تبت زندگی می کنند مورد استفاده قرار میگیرد.

ساز دمام

این نوع ساز مختص بوشهر است که دارای بدنه ای بلند و استوانه ای بوده که برای نواختن آن از دست و ضربه های چوب استفاده می کنند.

دارای سه اندازه متفاوت است که هر یک از آنها کاربرد گوناگونی دارند.

دمام به سه نوع تقسیم شده که شامل دمام غمبر، اشکون و معمولی است.

دمام معمولی کوچکتر از دمام غمبر است ولی دمام اشکون کوچکتر از هر دو نوع دیگر است.

ساز مثلث

یک ساز کوبه‌ای فلزی به شکل مثلث و به قطر یک سانتی متر است. این ساز یک میله فلزی دارد که با ضربه میله به بدنه آن صدایی تیز و زنگوار به گوش می‌رسد. این ساز در ارکستر‌ها با دیگر ساز‌های کوبه‌ای همراه می‌شود.

ساز ماراکاس

ماراکاس(جغجغه)(به اسپانیایی: Maracas)‏ نام سازیست که به گفته‌ای ریشه آن از سرخ‌پوستان آمریکا است.
در برخی قبایل، از جغجغه در مراسمی برای دعای باران استفاد می‌شده‌ است.
در برخی قبایل دیگر و به ویژه در میان قبایل با اعتقادات شمن‌باوری، از جغجغه برای احضار روح نیاکان کمک گرفته می‌شده است.
در برخی قبایل، جغجغه یکی از دارایی‌های پرارزش رؤسای قبیله به شمار می‌آمده.
این ساز در حال حاضر یکی از سازهای کوبه‌ای در موسیقی کلاسیک غربی محسوب می‌گردد.

ساز سنج

سنج یک ساز کوبه‌ای است که از یک صفحه‌ی برنجی تشکیل شده است و با ضربه یک چوب به صدا در می‌آید. از این ساز برای نگه داشتن ضرب یا ریتم در قطعات استفاده می‌شود. گاهی به جای ضربه چوب بر صفحه دو صفحه برنجی را بر هم می‌کوبند و صدا را تولید می‌کنند.

ساز تومبا

تومبا در واقع بزرگترین ساز از مجموعه سازهای کوبه ای کنگا است.
ساز کنگا تا میزان زیادی ، رایج ترین ساز دستی کاربردی در موسیقی مردمی به شمار می آید. ریشه کنگا از کنگوی آفریقا است، اما ساز خمره ای شکلی که پیش از این می دیدید در واقع سازی کوبایی که از دل نواهای محلی و بومی بیرون آمده است. کنگاها را میتوان در موسیقی جاز، راک، بلوز، آراندبی و ورگا دید. کنگا در سال ۱۹۴۰ وارد آمریکا شد به سرعت جایگاه خود را در سبک های موسیقی باز نمود.

ساز طبله (طبلا)

این ساز زیبا نوعی ساز موسیقی از خانواده سازهای کوبه‌ای است که در موسیقی کشور افغانستان، هند نواخته می گردد.
این ساز از دو طبل دستی درست شده که در ساز و صوت و صدا کاملا تفاوت دارند.
طبل کوچکتر را «دایان» نامیده و با دست مسلط تر (اکثرا دست راست) می‌نوازند. طبل بزرگتر «بایان» نام دارد و با دست چپ نواخته می‌شود. دومین طبل  صدای بم تری ایجاد می‌کند.
دایره تیره رنگ میان هر طبل «سیاهی» نام دارد و اکثرا از خمیری تیره رنگ ساخته می گردد .
طبله در بسیاری از موارد برای همراهی با بقیه ادوات موسیقی، آواز، ساز و همچنین رقص مورد استفاده قرارمی گیرد. از قرن هجدهم طبله در موسیقی کلاسیک هند نقش بسیار پر رنگی پیدا نمود.

ساز دهل

بدنه این ساز کوبه ای ایرانی، استوانه ای است که در نواحی مختلف ایران دارای بدنه ای با ارتفاع متفاوت بوده و بوسیله پوست به دو طرف بدنه کشیده شده است. در مجالس و مناسبت ها به همراه ساز سرنا که سازی بادی است نیز نواخته می شود.

ساز تمپو

تمپو ، از دو واژه “تم ” و “پو” به معنی سرعت و ضرب گرفته‌شده است. تمپو  یکی از ساز کوبه که ازنظر شکل ظاهری مشابه تنبک بوده اما شیوه نواختن و صدای آن  طبیعتا متفاوت است.
غالباً، تمپو نوازان ، این ساز را زیر بغل یا روی پا گذاشته و آن را در حالت ایستاده یا در حرکت می‌نوازند. درواقع، تمپو، ملاکی برای ارزیابی سرعت قطعه‌های موسیقی است. به‌طورمعمول، نوآموزان تمپو ، از دستگاه “مترونوم” ، برای نگه‌داشتن وزن قطعه بهره می‌برند.
تمپو از کشورهای عربی جنوب خلیج فارس، ترکیه و عراق به ایران راه پیدا کرده است.

ساز کاخون (یا کاخن)

اصطلاح کاخن، برای سایر آلات موسیقی جعبه‌ای شکل موجود در موسیقی آمریکای لاتین و مکزیک نیز استفاده می‌شود. شکل ظاهری کاخن مشابه صندوق است.
معمولاً ، نوازنده ساز کوبه‌ای کاخن، روی ساز نشسته و با کف دست یا انگشتان دست، به صفحه جلویی ساز که تاپا نامیده می شود و  همچنین به صفحات کناری و بالایی آن ضربه می زند و تولید صدا می‌کند.

ساز اودو (کوزه)

اودو یک ساز کوبه‌ای بدون پوست شبیه به کوزه است که با ضربه زدن به بدنه آن صدا تولید می‌شود. این ساز مختص نیجریه است و آن‌ها ساخت اودو را از گلدانی الهام گرفتند که به صورت اتفاقی در کنار بدنه اش یک سوراخ وجود داشت. وسعت صوتی اودو از صدای زنگدار تا بم ضعیف است. این ساز در انواع مختلف خود با نام کوزه نیز شناخته شده است.

ساز هنگ درام

جدیدترین ساز، ساز کوبه‌ای هنگ درام است

هنگ درام سازی است که در دسته ساز کوبه‌ای قرار می‌گیرد. این ساز توسط سیم و یا دمیدن صدا تولید می‌کنند,با ضربه‌ زدن، و یا لرزاندن قطعات ساز تولید صدا می‌کتد.
امروزه برخی از افراد از هنگ درام به‌عنوان سازی استفاده می کنند که در طبیعت آن را می‌نوازند و در مدیتیشن و ریلکسشن و در ورزش یوگا بسیار استفاده می کنند و صدای ساز کوبه ای هنگ درام با ورزش‌هایی مثل یوگا سازگاری خوبی داشته و ارامش بخش است.