شناخت انواع سازهای زهی

بسیاری از مردم جهان علاقه ی زیادی به سازهای زهی دارند و در بسیاری از سبک های موسیقی سنتی و مدرن، از سازهای زهی برای آهنگسازی استفاده می شود. یادگیری سازهای زهی هم همانند سایر سازها دشوار است و تنها چیزی که سبب می شود این دشواری اسان شود، علاقه ی فردی شماست.

امروز در این مطلب قصد داریم تا سازهای زهی معرف را بررسی کنیم و ببینیم هر ساز چه ویژگی هایی دارد. با خواندن این مطلب با تعداد زیادی از سازها آشنا خواهید شد که در خانواده ی زهی ها جای دارند.

سازهای زهی از جنس بدنه های مختلف و جنس زه و سیم های گوناگون ساخته می شوند. در ادامه با بیش از ۴۰ ساز زهی آشنا خواهیم شد. با ما همراه باشید.

باغلاما:

ساز باغلاما که ریشه ی ترکی دارد، نوعی ساز زهی با ۷ سیم است که خود سیم ها به ۳ دسته تقسیم می شوند. این ساز با ساز دیوان که نوع دسته بلند باغلاما است، از یک خانواده شناخته می شوند و در یک گروه قرار دارند. از این ساز در موسیقی های ترکی و آذری و کردی و… استفاده می شود.

ساز بانجو:

ساز بانجو یک ساز آفریقایی است که از چهارسیم تشکیل شده و در سبک موسیقی های جاز، کانتری، موسیقی های آفریقایی، آمریکای لاتین وبومی ایرلندی و… به گوش می رسد.

ساز بربط (عود)

این ساز به عنوان یک ساز ایرانی شناخته می شود که اکنون در کشورهای عربی و شمال آفریقا شهرت زیادی یافته است. این ساز دارای شکمی گلابی شکل است. علت نام بربط که بر روی ساز نهاده شده از بر به معنای سینه و بط به معنای مرغابی گرفته شده است. پس ظاهر گلابی شکل این ساز به سینه ی مرغابی تشبیه شده است.

بربط دارای ۱۰ سیم است و به صورت تک نواز یا دو نواز قابل اجرا است.

تار:

ساز زهی بعدی، تار است. تار یک ساز ایرانی است که در موسیقی سنتی خاورمیانه مورد استفاده قرار می گیرد. تار دارای ۵ سیم بود که علامحسین درویش، از استادان بزرگ موسیقی سنتی ایران، به آن ششمین سیم را اضافه کرد.

تار آذربایجانی:

تار آذربایجانی به نوعی از تار گفته می شود که دارای ۱۱ سیم و شکلی مشابه ساعت شنی است. این ساز در هویت موسیقی آذربایجان نقش مهمی را ایفا کرده است.

تار باس:

این ساز در ارکسترها استفاده می شو و دسته ای بلندتر از تار معمولی با شکمه ای بزرگتر دارد. تار باس دارای ۳ سیم است که از سیم های عادی ضخیم تر هستند.

تنبور:

یکی از سازهای زهی ایرانی است که سه سیم دارد و بدنه ی آن معمولا از چوب توت ساخته می شود. دسته ی بلند و بدنه ای گلابی شکل با عمق زیاد دارد.

قپوز (چگور)

این ساز یکی از سازهای زهی آذری است که بدنه ای یک تکه (قبلا چند تکه بود) و ۷ الی ۸ سیم ساخته شده است که با زخمه زنی می توان صدای این ساز را نواخت.

دولسیمر

نوعی ساز زهی چکشی است که معروف ترین نوع آن در ایران، سنتور می باشد.

دیوان

دیوان از خانواده ی سازهای باغلاما است و ریشه ی آن کردی می باشد. کردهای کردستان و عراق و ایران و ترکیه، از این ساز در موسیقی های خود به وفور استفاده می کنند.

دوتار

یکی از سارقای مضرابی معروف موسیقی ایرانی، دوتار می باشد. دوتار دارای دو تا جهت نواختن است و معمولا برای زخمه زنی بر آن، از ناخن استفاده می کنند.

رباب

این ساز نیز مانند سی تار دارای ۱۸ الی ۲۱ سیم است که از بین این ها ۴ سیم اصلی است و بقیه جهت تشدید صدا به کار برده می شوند. خواستگاه این ساز نیز مربوط به خراسان دوره ی اسلامی (افغانستان و ایران شامل آن بودند) است.

سه تار

سه تار سازی دیگر از موسیقی ایران است که دارای ۴ تار است که جنس آن ها از برنز و فولاد می باشد. برای نواختن این ساز زیبا، باید از ناخن شصت و اشاره استفاه کرد و معمولا با دست راست نواخته می شود.

سلانه

سلانه سازی است که توسط سیامک افشاری و حسین علیزاده بازسازی شده است و از سازهای کهن ایرانی به شمار می رود. این ساز اکنون دارای ۱۲ سیم است.

سی تار

یکی از سازهای هندی معروف از خانواده ی سازهای زهی می باشد و دارای کاسه ای به شکل گلابی است. این ساز از ۷ سیم اصلی و ۱۱ تا ۱۳ سیم تشدید ساخته شده است.

سنتور

دارای دو ضربه ی چوبی است و سازی به شکل ذوزنقه از خانواده ی سازهای زهی شمارده می شود. این ساز از گروه سازهای دولسیمر است. این ساز ۷۲ سیم دارد.

شهتور

یک ساز ایرانی است که توسط علیرضا حجازی ساخته شده است که فعلا تنها نوازنده ی حرفه ای این ساز نیز خود ایشان است. این ساز از سه تکه ی بهم پیوسته ساخته شده است و مانند نسخه ی پیشرفته ی سنتور است.

شورانگیز

این ساز ترکیبی از سه تار و تنبور و تار است. این ساز داری ۶ سیم برای نواختن است و جزو سازهای سنتی موسیقی ایران شمارده می شود.

قیژک (قیچک)

قیژک یک ساز زهی است که با آرشه نواخته می شود. نوع بزرگتر آن هم همانند ویولن سل، با آرشه ی ویولن سل نواخته می شود. تعداد سیم های این ساز معمولا ۴ عدد است.

صراحی

این ساز با خواستگاه ایرانی خود در موسیقی سنتی ایران کاربرد دارد و خواستگاه آن نیز کشور ایران می باشد. این ساز را محمدرضا شجریان در کنسرت خود در سال ۸۸ رونمایی کرد.

کرشمه

سازی دیگر از استاد محمدرضا شجریان که با تغییراتی در ساز عود ساخته شده است. صدای این ساز نیز نزدیک به صدای ساز عود می باشد. کرشمه در سال ۱۳۸۸ رونمایی شد.

کنترباس

این ساز از سازهای زهی اکستری معروف، در غرب می باشد. ساز کنترباس دارای ۴ سیم است و بم ترین ساز زهی به شمار می رود.

کمانچه

کمانچه از سازهای کهن ایرانی است که نوع لری آن پشتش باز است و به آن تال می گویند. این ساز بر روی زانو قرار می گیرد و با آرشه نواخته می شود. کانچه در گذشته دارای سه سیم بود، اما امروزه سیم دیگری به آن اضافه شده و ۴ سیم دارد.

گیتار

این ساز برای همه ی ما سازی آشناست و شاید در خانه ی بسیاری از ما یک گیتار وجود داشته باشد. گیتار یک ساز زهی است که با انگشت یا پیک نواخته می شود. ساز گیتار دارای ۶ سیم می باشد.

گیتار فلامینگو

گیتار فلامینگو در نوع بستن سیم و کوک و جنس چوب با گیتار کلاسیک متفاوت است، ولی اجداد و تعداد سیم های آن ها تفاوتی ندارد.

قانون

قانون سازی از خانواده ی سی تار است و بین ۶۳ تا ۸۴ سیم دارد. نوع معمول ترکیه ای آن دارای ۷۲ سیم است و توسط انگشت و مضارب فلزی که بر بند انگشت سوار می شوند، نواخته می شود.

زنبورک ترکمنی(قاویز)

قاویز یک ساز ترکمنی است که توسط بانوان ترکمن نواخته می شود. این ساز زهی توسط انگشت یا مضارب به آوا بر می خیزد و جدیدا گام هایی در جهت احیای آن از سوی دختران و زنان ترکمن برداشته شده است. این ساز در مراسم عزا و عروسی سنتی ترکمن، مورد استفاده قرار می گیرد.

قیجاق

همان کمانچه ی ترکمنی است و شکل و ویژگی های مشابه دارد. نوع چوب و کاسه ی آن کمی متفاوت با کمانچه ی معمولی است.

لوت

لوت سازی با خواستگاه اروپایی است و دسته ی آن خمیده شکل می باشد. این ساز توسط مضارب چوبی نواخته می شود و قدمت بسیاری دارد. برخی معتقد هستند که طراحی گیتار از لوت برگرفته شده است.

مراژ

این ساز ساخته ی محمدرضا ایلدار ژاله  است. مراژ بر گرفته از نام وی است و دارای سه سیم از جنس سیم های ویولن سل می باشد.

ویولن

ویولن سازی با ریشه ی ایتالیایی است و جزو کوچک ترین سازهای زهی به حساب می آید. این ساز دارای ۴ سیم می باشد و رنج قیمت گسترده ای دارد. نسخه ی ابتدایی ساز ویولن دارای سه سیم بود.

ویولن آلتو(ویولا)

این ساز کمی بزرگتر از ساز ویولن است. صدای این ساز کمی بم تر است و مشابه ویولن دارای ۴ سیم است.

ویولا د آمور (ویولن آلتو د آمور)

این ساز ظاهری مشابه به ویلا دارد با این تفاوت که تعداد سیم های ویولا دامور بین ۱۲ تا ۱۴ سیم است که از تعداد سیم ویولن عادی و ویولا بیشتر است.

ویولا داگامبا

این نوع از ویولن با شیوه ای متفاوت نواخته می شود و مابین زانوها قرار می گیرد. این ویولن دارای ۷ سیم است و ظاهرش تفاوت هایی با ویولا و ویولن ساده دارد.

ویولن سل

این نوع از ویولن میان دو پای نوازنده قرار می گیرد و از سوی دیگر توسط میله ای کنترل می شود. سایز این نوع از وویلن نسبت به ویولا و ویولن ساده بزرگتر است. ویولن سل دارای ۴ سیم است.

ماندولین

سازی است از خانواده ی زهی ها که توسط انگشت یا مضارب نواخته می شود. این ساز ظاهری تقریبا گلابی شکل دارد و از ۸ سیم ساخته شده است. اندازه ی این ساز از گیتار کوچک تر است.

هارپ (چنگ)

این ساز با ظاهری مثلثی شکل، بر اساس اندازه اش بین ۱۹ تا ۴۷ سیم دارد. چنگ در کنار بربط (عود) از سازهای مشهور ایرانی به شمار می رود.

سخن آخر:

امیدواریم که در این مطلب از سایت بیکلام، با دنیای سازهای زهی بیشتر آشنا شده باشید و از میان این سازها، ساز مورد علاقه ی خود را انتخاب کرده باشید. نواختن ساز برای هرکس می تواند یک مهارت فردی باشد که به میزان تمرکز و آرامش ذهن او کمک کند. شما به چه ساز زهی علاقمند هستید؟ آیا تا به حال نواختن سازی را آموخته اید؟