چگونه از حنجره و صدای خود مراقبت کنیم؟

ساختمان حنجره

حنجره که آن را جعبه ی مولد صدا می نامند، عضوی لوله ای شکل است که در قسمت جلوی گردن و در مقابل مهره های سوم، چهارم، پنجم و ششم گردنی قرار دارد. همچنین حنجره یکی از قسمتهای مهم لوله ی تنفسی است که از سمت بالا با حلق و از سمت پایین با نای مربوط می شود.

برای تشخیص جایگاه حنجره میتوان خط وسط جلوی گردن را از بالا به پایین لمس کرد تا به برجستگی نسبتن مشخصی رسید. این برجستگی که سیب آدم نام دارد جزو ساختار یکی از غضروفهای حنجره بوده و معمولن در مردان مشخص تر و کمی پایین تر از زنان و کودکان می باشد.

ابعاد حنجره بر حسب سن و جنس افراد متغیر است. اسکلت حنجره از چند غضروف تشکیل شده است. این غضروفها توسط رشته های عضلانی به یکدیگر متصل هستند و با حرکت خود اعمال حنجره را انجام می دهندو البته ، به غیر از غضروفها و عضلات، حنجره از قسمتهایی دیگر از جمله اعصاب مغزی، رگهای خونی و … برخوردار است که این قسمتها به همراه عضلات و غضروفها در نهایت ساختار اصلی حنجره را که لوله ای شکل است، تشکیل می دهد.

غضروف های حنجره

حنجره شامل سه غضروف منفرد و سه غضروف زوج است. یکی از غضروفهای منفرد حنجره تیرویید نام دارد. این غضروف بزرگترین غضروف حنجره به شمار می آید و غضروفی است به شکل یک کتاب نیمه باز که در قسمت جلو یک زاویه ٩٠ درجه در مردان و ١٢٠ درجه در زنان بالغ تشکیل می دهد. برجستگی ناشی از این زاویه سیب آدم نامیده می شود.

غضروف انگشتری نیز یکی دیگر از غضروفهای منفرد است. غضروف انگشتری در قسمت عقب وسیعتر از قسمت جلو است و به همین دلیل شبیه یک حلقه انگشتر می ماند. طول و عرض این غضروف ٢ سانتیمتر و ضخامت آن تقریبن ٣ میلیمتر است. این غضروف در قسمت پایین غضروف تیرویید قرار دارد. از جمله غضروفهای زوج حنجره نیز می توان از غضروف هرمی نام برد که شکلی شبیه هرم داشته و روی غضروف انگشتری متصل می شود. سایر غضروفهای حنجره به نامهای اپی گلوت، قرنی و میخی می باشند.

عضلات حنجره

عضلات حنجره را می توان به دو دسته تقسیم کرد:

عضلات بیرونی

عضلات بیرونی به عضلاتی نازک و روبانی شکل گفته می شود که قسمتهای مختلف حنجره را به استخوانهای مجاور مانند جناغ سینه می چسبانند.
عضلات بیرونی حنجره مسئول حرکت حنجره به عنوان یک واحد کلی هستند، بنابراین موقیعیت کل حنجره را در گردن تغییر می دهند و باعث بالا و پاایین رفتن حنجره می شوند.

عضلات درونی

عضلات درونی به عضلاتی گفته می شوند که غضروفهای حنجره را به هم وصل می کنند و مسئول حرکت غضروفها در ارتباط با یکدیگر هستند. حرکات این عضلات موجب ایجاد صوت شده و در موقع بلع غذا نیز مانع ورود غذا به داخل ریه ها می شوند و در نتیجه از ایجاد مشکلات تنفسی جلوگیری می کنند.

تارهای صوتی حقیقی

تارهای صوتی حقیقی و یا تارهای صوتی مولد صدا، شامل دو نوار ظریف عضلانی – مخاطی است که از یک سربه هم چسبیده و به غضروف هرمی متحرک متصل می باشند و در نهایت شکلی شبیه V انگلیسی را در داخل لوله حنجره درست می کنند. طول تارهای صوتی حقیقی در افراد مذکر ٢٧-٢٣ میلیمتر و طول تارهای صوتی خانمها سه پنجم آن است.

تارهای صوتی کاذب

علاوه بر تارهای صوتی حقیقی حنجره دارای تارهای صوتی دیگر به نام تارهای صوتی کاذب می باشد. این تارهای صوتی کاذب برعکس تارهای صوتی حقیقی به هنگام تولید صدا در آرامش کامل به سر می برند و نقشی در تولید صدا ندارند. این تارها که در قسمت فوقانی تارهای صوتی حقیقی قرار دارند، هماننند آنها از یک سر به غضروف تیرویید و از سر دیگر به غضروفهای هرمی متصل هستند و در اعمالی از قبیل بستن راه هوا و جلوگیری از ورود مواد خارجی به حنجره کمک می کنند.

ویژگیهای صدا

صدای هر فرد دارای سه ویژگی بلندی (Loudness) زیر یا بم بودن (Pich) و کیفیت (Quality) بوده و این سه ویژگی در کل تعیین کننده وضعیت صدای یک فرد می باشد. در زیر به بررسی مختصر ویژگیهای صدا می پردازیم.

بلندی صدا

منظور از بلندی، شدت صدای شنیده شده می باشد. به عبارت دیگر منظور از بلندی آن است که آیا صدای فرد بلند شنیده می شود و یا آینکه آرام به نظر می رسد؛ میزان بلندی صدا به میزان فشار هوایی که از ریه ها وارد حنجره شده و به شدت برخورد تارهای صوتی بستگی دارد. هرچه فشار هوا و شدت برخورد تارهای صوتی بیشتر باشد، صدا بلندتر و هرچه فشار هوا و شدت برخورد تارهای صوتی کمتر باشد صدا آهسته تر به گوش می رسد. بنابراین به هنگام فریاد زدن، بلند صحبت کردن، گلو پاک کردن و … (که به آنها استفاده ی نادرست از صدا گفته می شود) شدت برخورد تارهای صوتی بسیار زیاد است و اگر این اعمال در فرد بصورت عادت درآید در نهایت ممکن است آسیبهای شدیدی را به حنجره و تارهای صوتی وارد آورد.

زیر یا بم بودن صدا

منظور از زیر بودن صدا، نازکی صدا (مثل صدای زنانه و بچگانه) و منظور از بم بودن صدا کلفتی صدا (مثل صدای مردانه) می باشد. به نظر می رسد که تفاوت طول و ضخامت تارهای صوتی در خانمها و آقایان دلیل اصلی تفاوت زیر یا بم بودن صدای آنهاست. بطور کلی هرچه طول تارهای صوتی افزایش و ضخامت آن کمتر شود صدا زیرتر و هرچه طول تارهای صوتی کمتر و ضخامت آنها بیشتر شود صدا بم تر می شود؛ بنابراین اگر فردی بخواهد با صدای بسیار زیر صداسازی کند باید طول تارهای صوتی خود را افزایش دهد تا ضخامت آن نیز متعاقبن کم شود و صدا زیر به نظر برسد و یا برعکس. البته، تارهای صوتی فقط تا حد معینی می توانند کشیده یا کوتاه شود و اگر فردی بیشتر از حد طبیعی بخواهد صدایش را زیر و یا بم کند (بخصوص در صدای حرفه ای) دچار مشکل در صدایش خواهد شد.

کیفیت صدا

منظور از کیفیت صدا آن است که آیا صدا شفاف می باشد و یا اینکه با صدای دیگری آمیخته شده است. اینکه تارهای صوتی چگونه با هم برخورد کرده باشند، به آرامی یا محکم، میزان کیفیت صدا را مشخص می کند. به عنوان مثال، وقتی تارهای صوتی به صورت شل با یکدیگر برخورد نمایند، در حین صداسازی هوای اضافی از بین آنها خارج می شود و صدای فرد همراه با صدای نفس به گوش می رسد که به این صدا، صدای نفس آلود می گویند. (نمونه ای از صدای نفس آلود را می توان در گفتار آهسته و محرمانه مشاهده کرد)

صدای طبیعی و صدای غیرطبیعی

همانطور که گفته شد صدا از سه ویژگی بلندی، زیر یا بم بودن و کیفیت برخوردار است. طبیعی بودن صدای فرد به طبیعی بودن ویژگیهای فوق بستگی دارد. در زیر به بررسی مشخصات یک صدای طبیعی می پردازیم:

صدای فرد از نظر بلندی

صدا نباید بیش از حد بلند یا بیش از حد آرام باشد، بلکه باید با صدای محیط متناسب باشد، بطوریکه راحت به گوش برسد. همچنین فرد باید توانایی تغییر بلندی صدای خود را داشته باشد.

صدای فرد از نظر زیر و بم بودن

صدا باید با سن، جنس و ابعاد بدن فرد سازگار باشد. مثلن یک مرد نباید صدای زیر تولید کند بلکه صدایش باید بم باشد و میزان بم بودن صدای او نیز متناسب با وزن، قد و … او باشد که مثلن زیاد از حد هم بم صحبت نکند. همچنین فرد باید بتواند با اراده خود تغییراتی در زیر یا بم بودن صدایش ایجاد نماید.

صدای فرد از نظر کیفیت

از نظر کیفیت نیز صدا نباید مخلوطی از چند صدای دیگر باشد و مثلن در صدا نباید گرفتگی، نفس دار بودن، فشار و تقلا، لرزش و … مشاهده شود.

اعمال حنجره

حنجره چهار عمل مهم را انجام می دهد:

کمک به بلع غذا

یکی از اعمال حنجره جلوگیری از ورود غذا به داخل نای و ریه هاست. وقتی که ما غذا می خوریم، مواد خوراکی از راه دهان به حلق می رسد. در اینجا دو راه وجود دارد، یکی مسیر لوله ای حنجره و نای که به ریه ها منتهی می شود و دیگری مسیر لوله ای مری که در نهایت به معده منتهی می گردد. با ورود غذار به حلق، حنجره با بستن دهانه خود، عمل هدایت غذا به داخل مری را انجام می دهد و مانع خفگی انسان می شود. این عمل مهمترین عمل حنجره به حساب می آید چون نقش حیاتی در زندگی انسان دارد.

تنظیم جریان هوا

این عمل به هنگام تنفس بوسیله دور و نزدیک شدن تارهای صوتی به یکدیگر صورت می گیرد به این نحو که هنگام نفس کشیدن عمیق (دم) تارهای صوتی کمی از هم دور شده و اجازه ورود هوای بیشتری را به ریه ها می دهند. همچنین به هنگام بیرون دادن هوا از ریه ها (بازدم) تارهای صوتی کمی به هم نزدیک شده و در خروج هوا کمک می کند.

انجام فعالیتهای سنگین

از اعمال دیگر حنجره آن است که توانایی لازم را برای صعود یا نزول از ارتفاعات و نیز زور زدن (مثلن در موقع بلند کردن جسم سنگین) ایجاد می کند. در چنین مواقعی پس از یک نفس عمیق، تارهای صوتی حنجره بسته شده که در نتیجه راه عبور هوا بطور کلی مسدود می شود، این عمل فشار داخل قفسه سینه را زیاد می کند. این فشار به اضافه فشار عضلات شکم و دیافراگم فرد را قادر به انجام اعمال فوق می نماید.

تولید صدا

تولید صدا توسط تارهای صوتی حقیقی (که از این پس تنها با نام تارهای صوتی ذکر می شود) صورت می پذیرد. همانطور که قبلن گفته شد تارهای صوتی شامل دو نوار ظریف عضلانی شکل هستند که از یک سر به هم چسبیده و ثابت و از سر دیگر از هم جدا و متحرک می باشند. به هنگام گفتار دو سر آزاد و متحرک تارهای صوتی با برخورد متوالی و ایجاد ارتعاشاتی در خود باعث تولید صوت در انسان می گردند. این صوت که در ابتدا به صورت خام و بی مفهوم است بلافاصله وارد اندامهایی از قبیل حلق، دهان و بینی شده و با تغییراتی که روی آن صورت می گیرد تبدیل به صداهای واقعی و کلمات می گردند.

تغییرات صدا در حین رشد

زیرترین صدای فرد زمانی است که تازه به دنیا می آید و گریه می کند. گریه ها بعدن تغییراتی می کند و این توانایی را به کودک می دهد که بوسیله ی آن نیازهای خود را به اطرفیان نشان دهد. بعنوان مثال گریه ناشی از درد بسیار زیر و مدت آن زیاد است در صورتیکه گریه ناشی از گرسنگی بم تر و مدت آن نیز کمتر است. همچنین از روی ویژگی صدا در همین گریه هاست که می توان کودک طبیعی را از غیرطبیعی تشخیص داد. مثلن در یک بیماری کودکان به نام سندروم فریاد گربه، صدای گریه کودک بسیار زیر و شیبه صدای گربه است و یا در یک بیماری دیگر به نام اُتیسم کودک اصلن قادر به گریه کردن نیست.
زیر یا بم بودن صدای کودکان بین پسر ودختر تفاوتی ندارد و تغییرات ایجاد شده تقریبن بین سنین ١٢ – ١٠ سالگی صورت می گیرد. به این نحو که هم در دختران و هم در پسران صدا بم تر می شود با این تفاوت که میزان بم شدگی در پسران بسیار شدیدتر از دختران است. درست در همین سنین است که یک دوره گرفتگی صدا، به علت تغییرات هورمونی در سنین بلوغ هم در پسران و هم در دختران ایجاد می شود و اگر در این دوران از صدا درست استفاده نشود صدا همچنان گرفته باقی می ماند. از سن ٢٠ تا ٧٠ سالگی صدا تقریبن ثابت بوده و ممکن است مقداری به سمت بم شدن پیش برود. از سن ٧٠ سالگی به بالا صدا به خصوص در آقایان شروع به زیر شدن می کند (اما هرگز به زیر بودن یک صدای زنانه نمی رسد) همچنین امکان گرفتگی صدا در این سنین باعث تغییراتی در ساختمان حنجره (بعلت فرسودگی و پیری) می باشد.
.